(Essay) CO TO POEZJA I NA CO?

Czym jest poezja, co jest istotą poezji? Głowili się nad tym filozofowie, literaturoznawcy budowali swoje teorie poezji jako sztuki słowa, poeci ją personifikowali, obdarzali niezwykłymi epitetami, charakteryzowali poprzez metafory: "poezja to jest złoty szerszeń" pisał Konstanty Ildefons, "skok barbarzyńcy, który ujrzał Boga" Tuwim. Gdyby tylko zebrać wiersze zatytułowane Ars poetica - Sztuka poetycka, powstałe w różnych epokach, pisane w różnych językach, byłaby z tego spora antologia. Bo nie ma kultury bez poezji, bez kultury wiersza: od czasów przedpiśmiennych i po wynalezieniu pisma, i spopularyzowania go poprzez druk. Ale niezależnie od tego, czym w swej istocie jest poezja, jest ona przede wszystkim silnie odczuwaną potrzebą ludzi. I o tej potrzebie, czasami natarczywej i upartej, pięknie pisał Władysław Broniewski w wierszu "Robotnik z Radomia":

Nie wiem, co to poezja,
nie wiem, po co i na co,
wiem, że czasami ludzie
czytają wiersze i płaczą,

a potem sami piszą,
mozolnie i nieudolnie,
by od dławiącej ciszy
łkające serce uwolnić.

A kiedy synka stracił
pewien robociarz z Radomia,
o wierszu pomyślał z płaczem
i list napisał do mnie:

"Chłopczyk był śliczny jak róża,
dobre, kochane dziecko…
Wierszyk niech będzie nieduży,
nie religijny, świecki…”

Nie wiem, co to poezja,
jest w niej coś z laski Mojżesza:
strumień dobędzie ze skały,
umie zabijać i wskrzeszać.

Wzruszający wiersz, ale też jak zrobiony!
Zaczyna się właściwie dość prozaicznie, pytanie o sens poezji zostaje zadane w formie ostentacyjnie kolokwialnej: "po co i na co", a pierwsza odpowiedź jest - nie bójmy się tego stwierdzić - nieco sentymentalna: "czytają wiersze i płaczą". Próby pisania wierszy w tym stanie poeta właściwie dezawuuje, ludzie piszą "mozolnie i nieudolnie"... "Dławiąca cisza" i "łkające serce", które - od siebie - dodaje poeta, dalej lokują wiersz w tonacji sentymentalnej.I tu wkracza dramat - utrata dziecka! Z tytułowego "robotnika" robi się "robociarz", a więc człowiek prosty, z prowincjonalnego Radomia, ale cierpiący jak każdy człowiek. I to cierpienie wyzwala w nim człowieczeństwo i - myśl o wierszu. Nie inaczej niż przed wiekami Jan z Czarnolasu po utracie córki. Ale jest człowiekiem niewykształconym, więc? Na szczęście w jego czasach narodził się bard rewolucji, poeta i to on, w jego imieniu napisze wstrząsający liryk, tak samo, jak w jego imieniu pisał rewolucyjne wiersze. Najpierw więc proste pytania, na które nie ma dobrej odpowiedzi, potem rzeczywisty, ludzki dramat, który domaga się ekspresji i na koniec patos ostatniej strofy z odwołaniem do Biblii i opisanego w nim cudu Mojżesza.
W twórczości Broniewskiego jest jeszcze jeden wiersz, który mówi o roli i sile poezji. To "Księżyc ulicy Pawiej", opowiedzianej w tonacji balladowej historii żydowskiego krawca, który z małego Icka wyrasta na uświadomionego klasowo towarzysza Izaaka Gutkinda, przywódcę strajku "na Murielu" (w dzielnicy muranowskiej).
W post scriptum do historii warszawskiego krawca Broniewski pisze:

(Icek pisze do mnie i w liście
tak jak dawniej prosi o wiersze:
"Towarzyszu Broniewski, napiszcie
coś o celi dwudziestej pierwszej...")

Oba wiersze - "Robotnik z Radomia" i "Księżyc ulicy Pawiej" - odnoszą się do zdarzeń artystycznie przetworzonych, ale czerpiących z rzeczywistości. Poeta, Władysław Broniewski, nie należy dziś do często cytowanych, a przecież był czas,kiedy był notorycznie wręcz recytowany na "akademiach ku czci". Jeśli jednak dostawał listy z prośbą o wiersze, pisane po stracie córki, z więziennej celi (a dostawał!), to - czegóż więcej potrzeba Poecie?